De data-economie in de agrovoeding: spelregels voor datadelen, hoe zit het juridisch?
Een landbouwer oogst niet enkel zijn product maar ook data. De data van de landbouwer kan zorgen voor extra verdienmodellen, een boost binnen de innovatie van de landbouw, administratieve vereenvoudiging, … Maar enkel en alleen wanneer er correct wordt omgesprongen met de data in kwestie. Hoe deel en gebruik je data correct? Wat zijn de spelregels? Wie is eigenaar van de data? Enkele vragen waarop we in dit artikel een antwoord geven.
Data als bedrijfsmiddel? (Nog) niet in het recht.
De data-economie biedt veel opportuniteiten, o.a. binnen de economie, duurzaamheid en voedselveiligheid. Ook al is de markt (bijna) klaar voor data als bedrijfsmiddel, het recht is dat nog helemaal niet.
Een uniforme definitie van data is er niet, behalve deze van persoonsgegevens vastgelegd in de GDPR (General Data Protection Regulation). In een nieuw wetgevingsvoorstel komende in 2022, nl. de Data Governance Act (DGA), worden definities voorgesteld. In de huidige stand van de wetgeving is er dan ook nog geen duidelijke legale status van data en is er geen traditioneel eigendomsrecht voorzien voor niet-persoonsgebonden data (non-GDPR data), want data is repliceerbaar en niet rivaliserend, dus geen object van recht per huidige definitie.
Legal patchwork: een lapjeswerk van verschillende legal frameworks
Omdat er nog geen duidelijke legale status van data is, wilt niet zeggen dat er geen regulering is. We zitten momenteel in een situatie van “legal patchwork”: een brede waaier aan zeer gelaagde legal frameworks met impact op data (GDPR, copyright, Public Sector Information regulering, contract law, sector specific law, …). Deze lapwerk aan reguleringen brengt - zoals je misschien wel kan verwachten - verschillende uitdagingen met zich mee:
- Deze soort regulering is zeer context specifiek. Dit wil zeggen dat er geen “one size fits all”-oplossing bestaat rond data, maar de context zeer nauw betrokken moet worden;
- De context-specificiteit van de legal frameworks zorgt er voor dat er telkens nood is aan afweging tussen conflicterende belangen en rechten (bijvoorbeeld Public Sector Information (PSI)-richtlijnen vs. General Data Protection Regulation (GDPR));
- Het maakt de regulering zeer moeilijk toepasbaar. Er wordt veel geïnvesteerd in de operationalisering van deze legal frameworks, maar in praktijk is het concreet toepassen ervan een zeer complexe opdracht.
Europa erkent de complexiteit en de nood aan een betere legale omkadering voor de data-economie. Daarom heeft ze onderzoeksbudgetten vrijgemaakt en een reeks (nieuwe) juridische instrumenten voorgesteld:
Wat we al weten van de Europese Data Act
De Europese Data Act zal de focus vooral leggen op gezamenlijk gegenereerde data, zoals Internet of Things (IoT) data. Dit zou een oplossing moeten bieden op de complexiteit dat gezamenlijk gegenereerde data met zich meebrengen. Er zijn namelijk verschillende partijen betrokken bij de creatie en verzameling van deze data, dit maakt de regeling van eigendoms- en gebruiksrechten van de data voor elk van de betrokken actoren niet van zelfsprekend.
Meer is er over de Europese Data Act nog niet bekend, maar verwacht wordt dat het later dit jaar openbaar gemaakt zal worden.
Andere juridische en technische instrumenten voor het reguleren van de data-economie
Het juridisch debat rond data vandaag maakt gebruik van juridische instrumenten uit andere sectoren:
| Marktpraktijken | Algemeen verbod op oneerlijke marktpraktijken |
| Gegevensbescherming (GDPR) | Wanneer het gaat om gegevens van een natuurlijk persoon |
| Mededingingsrecht | Bestaat uit 5 pijlers: • Restrictieve overeenkomsten • Misbruik van machtspositie • Concentratiecontrole • Staatssteun • Openbare ondernemingen en diensten van algemeen economisch belang En werd in het leven geroepen om monopolies tegen te houden en consumentenbescherming voorop te stellen. |
| ELI-ALI Principles for the data economy (Soft Law) | Gaat vooral over toegangsrechten, recht op verzet van het gebruik en recht op economisch aandeel in de opbrengst. Het is een zeer context-afhankelijke soft law dat niet tegen eenieder toegepast kan worden. |
| Code of Conduct for sharing of agricultural data by contractual agreement | Een gedragscode, op initiatief van o.a. Copa-Cogeca en CEMA, om richtlijnen op te stellen rond transparant datadelen in de landbouwsector. |
Omdat de wettelijke kader rond de data-economie vandaag nog geen concrete omlijning heeft, wordt veelal gebruik gemaakt van technische reguleringen. De opkomende techno-regulering stelt technisch toe-eigenen van data voorop. Dit is ook iets wat DjustConnect uniek maakt, het technologisch ingebouwde dubbele consent systeem plaatst de landbouwer als eigenaar van de landbouwdata in kwestie.
Het is belangrijk om te zien dat er 2 bewegingen zijn, aan de ene kant willen we datacontrole bevorderen en aan de andere kant ook datatoegang. In het bewegingsveld van deze 2 doelstellingen hebben we vanuit juridische kant de aangehaalde instrumenten en de nodige combinaties ervan om een effciënt, voldoende eerlijke en transparante datadeling mogelijk te maken.